Protez Çeşitleri

Tıpta kaybedilmiş doku veya organın yerine konması işleminde kullanılan materyaller protez olarak adlandırılır. 

Ağızda çeşitli nedenlerle estetik bozuklukların veya kaybedilmiş olan diş lerin yerine konan, kişilerin estetik ve fonksiyonel olarak ihtiyaçlarını gideren tüm yapay oluşumlar protezdir (takma diş ). 

Genel olarak diş kayıpları, diş ve diş eti hastalıklarının tedavi edilememesi sonucunda oluşabilmektedir. Bunun yanında bazı kazalar sonucunda da diş kayıpları meydana gelmektedir. Bu nedenle kaybedilen diş lerin yerine, fonksiyonel ve estetik olarak sağlıklı diş lerle aynı görevi görecek protezler yapılmalıdır.

Öncelikle bilinmesi gereken şey, bir başkasında aynı tedavi şekli uygulansa bile kıyas yapılmaması gerektiğidir. Her hastanın ağız yapısı farklıdır. Kullanım kolaylıkları ve alışma evreleri de buna göre değişkendir. 

Çeşitli reklamlara, yayınlara veya kişilere göre hareket edilmemelidir. Hastaya tavsiyeleri ancak ağızı bilen ve protezi yapan diş hekimi verebilir.

Protezde, hastanın kaybolan fonksiyonları tekrar kazandırılmaya çalışılırken, aynı zamanda bozulan konuşmasının da düzeltilmesi ve estetik görünümün de daha iyi olması amaçlanmaktadır.

Böylelikle büyük oranda kaybedilen ağız sağlığı düzeltilirken toplum içinde eksik ya da harap olmuş diş lerle yaşamak zorunda kalan bireylerin psikolojik açıdan da desteklenmesi sağlanır. 

Çünkü bu şekilde yaşamlarını (bir süre de olsa) sürdürmek zorunda kalan bireyler, öncelikle gülmeyi unuturlar. Bu da fonksiyonel bozuklukların yanı sıra, insanlarda kendine güven duygusunun zedelenmesine neden olur. 

Bu tip hastalara yapılan çeşitli protezlerle insanların yaşam kalitesinin yükseltilmesi amaçlanır. 

Protezler hastaların gereksinimlerine, estetik kaygılarına ve sosyo-ekonomik durumlarına hitap edebilmek için çeşitlilik gösterirler:

Sabit Protezler

1- Kuron Kaplama
Dolgu ile estetik ve fonksiyonu sağlanamayan diş lerde, diş in küçültülüp doğal şekline uygun görüntü ve sağlamlık kazandırılmasıdır.

2- Köprü
Bir veya birden fazla diş eksikliğinde, komşu diş lerin küçültülüp üzerine yapılan özel kaplamalardan destek alınılarak ara boşlukların doldurulması işlemidir. Böylelikle boşluğa gelecek çiğneme basıncını kesilen komşu diş ler paylaşır. İmplant uygulamalar ile komşu diş ler kesilmekten ve aşırı basınç altında kalmaktan kurtulur, hastanın imkanı varsa mutlaka implant yaptırmalıdır.

Sabit protezler, yapımlarında kullanılan malzemeye göre de sınıflandırılabilirler:

- Full metal
Daha çok arka azı diş bölgesinde yeterli mesafe olmadığı zaman ve çiğneme basıncına azami dayanıklılık istendiğinde tercih edilir. Zamanla diş etlerinde renklenme ve hassas bünyelerde alerji olasılığı vardır. En ucuz sabit protez yöntemidir.

- Metal alt yapılı porselen
Porselenin altında kullanılan metal direnç sağlamak içindir, ancak ışık geçirgenliği olmadığı için metal alt yapı porselenin estetiğini adeta gölgeler. Metal zamanla diş etlerinde renklenme yapabilir, bazı metal cinsleri hassas bünyelerde alerji nedenidir. Ucuzdur.

- Zirkonyum alt yapılı porselen (cercon)
Zirkon alt yapı ışık geçirgenliği sayesinde doğal diş lere daha yakın estetik elde ederken dayanıklılığı da korur. Dokulara daha uyumludur. Daha pahalıdır.

- Empress (sıkıştırılmış / güçlendirilmiş porselen)
Doğala yakın görünüm için diğer yöntemlerden biridir, ancak uzun köprülerde dayanıklılığı azdır. Dokulara daha uyumludur. Daha pahalıdır.

Hareketli Protezler

Sabit protez yapılamayan kısmi ya da tam diş sizlik vakalarında tercih edilirler.
Bu tarz protezlerin kullanımında hastaların konforunu ve estetiğini arttırmak için değişik uygulamalar kombine edilebilmektedir. Böylece çeşitli protezler ve uygulamalar ortaya çıkmaktadır:

1- Tam Protez (Total / Damak Protez)
Ağızdaki tüm diş ler kaybedildiğinde damaklardan destek alınarak yapılan protezlerdir.
Damaklarda bulunan kemik miktarına / şekline ve damakların üstünde bulunan yumuşak dokuların (mukoza) kalınlığına / esnekliğine bağlı olarak kişiden kişiye kullanım performansı değişir.

- İmplant destekli tam protez
Tam protezlerin ağızda sabitlenmesi, kullanım sırasında oynamaması için implant uygulamalardan yararlanılmaktadır. Çene kemiğine yerleştirilen implantlar ve bunlardan destek alınarak hazırlanan protezler ile sadece yumuşak dokudan değil birkaç noktada direkt kemikten destek alınmış olunur.
Hastanın konforu ve kullanım kolaylığı memnuniyet vericidir. Bu yöntem hastalara kendi diş leriyle çiğniyormuş hissi verir ve bu sebeple sıklıkla tercih edilmektedir.

- Diş destekli tam protez (Teleskop Uygulama)
Hastanın ağzında ebatları küçük ve kullanılabilir birkaç diş kalmışsa ve estetik amaçlı olarak parsiyel protez çeşitleri tercih edilmiyorsa diş ler total protezlerin altında kalacak şekilde biçimlendirilir. Dişlerin üzerine ve total protezin altında hazırlanan yuvaya, birbirine kılıf gibi geçen kaplamalar yerleştirilir.
Bu uygulama ile diş ve çevre dokusu korunmuş olur, hastanın estetiği sağlanmış olur ve hastanın tam protezi sabitlenmiş olur.

2- Parsiyel Protez (Kısmi / Bölümlü Protez)
Kısmi diş eksikliğinde köprü gibi sabit protezlerin yapılamadığı durumlarda eksik bölgelerin üzerine yumuşak dokudan destek alacak şekilde oturan ve var olan diş lerden çeşitli yöntemlerle destek alınan protez çeşididir.

- Kancalı protez
En basit bölümlü protez yöntemidir. Dişlerden destek almak için bölümlü protezin gövdesinden uzanan kroşe (kanca) dediğimiz metal aksam kullanılır. Destek alınacak diş ler görünür yerdeyse estetik sıkıntılar yaratır. Bölümlü protez kullanım sırasında hareket ettikçe diş leri saran kancalar diş e sürtünür ve zaman içinde diş in yüzeyinde aşınmalar-çürükler oluşabilir. Kancalar zaman içinde esneyebilir, kavrama özelliği zayıflayabilir ve bölümlü protez daha hareketli hale gelebilir.

- Asetalli uygulama
Kancalı protezin estetik sıkıntısını bir nebze azaltmak için uygulanan yöntemdir. Temel olarak kancalı protezin aynısıdır, ancak bölümlü protezdeki kanca ve gövde aksamı metalden değil asetal dediğimiz diş renginde olan özel plastik malzemeden yapılır. Sürtünmeden dolayı diş e metal kadar zarar vermez. Kancalar deforme olmaz ancak kırılabilir. Zaman içinde dış etkenlerden dolayı renkte değişim ve koku yapma olasılığı vardır.

- Hassas protez (Hassas Uygulama)
Estetik görüntü sağlamak, bölümlü protezi daha stabil hale getirmek ve diş lerde oluşabilecek hasarların önüne geçebilmek için ortaya çıkmış bir yöntemdir. Bölümlü protezin diş lere tutunmasını sağlamak için hassas tutucu (klips) dediğimiz ara parça kullanılır. Bu yöntemde bölümlü proteze en yakın iki diş e hassas tutucunun erkek kısmı üzerinde olan porselen kaplama yapılır. Bölümlü protezin diş e komşu kısmına hassas tutucunun diş i kısmı yerleştirilir.

İmplant üstü protezler
Bütün diş lerin kaybedildiği ağızlarda bazı hastalar yine de hiç çıkmayan tamamen sabit protezler istemektedir. Bu durumda damaklara belli aralıklarla ve belli sayıda implantlar yerleştirilir. Üzerlerine damak protez yerine köprü benzeri protezler hazırlanır. Bu üst yapı, hastanın implantlarını kolay temizleyebileceği ve sadece diş hekiminin söküp takabileceği şekilde implantlara sabitlenir.